CEMAL PAŞA

(1872 Midilli - 1922 Tiflis, Gürcistan) Osmanlı askeri ve siyaset adamı. Tam adı Ahmet Cemal’dir. 1890′da Kuleli Askerî İdadîsini, 1893′de Harbiye Okulunu bitirdi. 1895′de Kurmay yüzbaşı olarak orduya katıldı. Önce, Genelkurmay I. Şubesinde görev aldı. 1896′da 2. Ordu’ya bağlı Kırklareli İstihkâm İnşaat Şubesine atandı. Ertesi yıl Kolağası (ön yüzbaşı) oldu. 1898′de Selânik’teki 3. Orduya, Redif Fırkası Kurmay başkanı olarak atandı. İttihat ve Terakki Cemiyetine girdi. Cemiyetin askerî kanadının örgütlenmesi görevini üstlendi. 1905′te binbaşı oldu. Ertesi yıl Rumeli Demiryolları Müfettişliğine getirildi. Bu görevi sırasında, İttihat ve Terakkinin Rumeli’de örgütlenmesinde etkin rol oynadı. Cemiyetin “bölük” adı verilen yerel birimlerini oluşturdu. 1907′de 3. Ordu Kurmay Heyetine atandı. Burada Binbaşı Fethi Okyar ve Kolağası Mustafa Kemal ile birlikte çalıştı.

Babıâli Baskını (23 Ocak 1913) olarak bilinen, hükûmet darbesinin ardından İttihatçılar başa geçince, İstanbul Muhafızlığına getirildi. Fransız yanlısı olarak bilinen Cemal Paşa, I. Dünya Savaşı’na girerken Fransız desteğini kazanmak amacıyla Fransa’ya gitti. Ama siyasal ittifak sağlayamadı ve bunun üzerine, Alman yanlısı Enver ve Talât Paşalarla birlikte, 2 Ağustos 1914′de yapılan Osmanlı-Alman İttifakını destekledi. Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’na girmesi üzerine, Bahriye Nazırlığının yanı sıra, II. Ordu Komutanı olarak görevlendirildi. Cemal Paşa, 1908-1918 döneminde İttihat ve Terakki’nin önde gelen yöneticilerindendi. Özellikle “Üç Paşalar İktidarı” olarak da bilinen, 1913-1918 arasında Osmanlı Devleti’nin iç ve dış siyasetinin belirlenmesinde etkin rol oynadı.

1917 yılı aralık ayında İngiliz Generali Allenby’nin ilerlemesi karşısında, Osmanlı ordusunun peş peşe yenilgiye uğraması üzerine, 4. Ordu komutanlığı görevinden ayrılarak İstanbul’a geldi. Cemal Paşa, İttihat ve Terakki Fırkasının 1917 yılındaki son olağan kongresinde, merkez-i umumî azalığına getirildi. Talât Paşa kabinesinin istifasından sonra, 1-2 Kasım 1918 tarihinde İttihat ve Terakkinin yedi lideriyle birlikte ülke dışına kaçan Cemal Paşa, önce Berlin, daha sonra da Münih ve İsviçre’ye giderek İttihatçıların yurt dışı etkinliklerinin düzenlenmesinde önemli roller oynadı. Osmanlı’da yaşayan Arap öğelerinin isyanına neden olmakla suçlanan Cemal Paşa, Divân-ı Harb-i Örfî tarafından gıyaben idama mahkûm edildi. Daha sonra Rusya’ya giden Cemal Paşa, Afgan ordusunun modernleştirilmesi için Afganistan’a gitti. Bolşeviklerin siyaset değişikliği ve Hacı Samî Beyin aleyhindeki propagandası sonucu Tiflis’e gitti. Burada yaverleriyle birlikte 21 Temmuz 1922 günü öldürüldü.